Tiếng rao đêm: Thanh âm mộc mạc giữa lòng Hà Thành

Đó không chỉ là thanh âm của mưu sinh, mà còn là âm thanh của một dấu ấn văn hóa, len lỏi qua từng con ngõ, phản chiếu những giá trị bình dị, mộc mạc giữa lòng Thủ đô ngàn năm văn hiến.

Tiếng rao đêm, từ lâu đã trở thành một nét quen thuộc giữa lòng Hà Nội. Khi phố phường chìm dần vào màn đêm, ánh sáng từ những ngọn đèn đường hòa lẫn trong làn sương mỏng, tiếng rao lại được cất lên. Đó có thể là tiếng của những người bán xôi lạc, bánh khúc dạo, hay bất kỳ món quà quê giản dị nào khác. Ngày trước, thời còn khó khăn, tiếng rao thường chỉ là những âm điệu khàn đục, được cất lên bằng chính giọng của những người bán. Ngày nay, nhiều người cảm thấy quen thuộc hơn với những chiếc loa nhỏ gọn, phát ra âm thanh quen thuộc được thu và phát trực tiếp qua một chiếc thẻ nhớ ghi sẵn. Thanh âm “Xôi lạc - Bánh khúc đây!” đã có phần đều đặn và rõ ràng hơn, nhưng vẫn giữ nguyên sự mộc mạc vốn có.

Hình ảnh chiếc xe đạp gắn thúng cùng chiếc loa phát tiếng rao “Xôi lạc - Bánh khúc đây!” rất đỗi quen thuộc với người dân Hà Nội.

Rong ruổi qua các con phố nội ô Hà Thành, tôi bắt gặp hình ảnh của chiếc xe đạp gắn thúng, cùng chiếc loa phát tiếng rao thân quen. Đến đây, tôi thật may mắn khi được chị Hà, một người đã có hơn chục năm gắn bó với chiếc xe đạp gắn thúng, chia sẻ câu chuyện mưu sinh của mình.

Chị Hà cho biết, bản thân đã gắn bó với nghề bán xôi lạc, bánh khúc được hơn một thập kỷ. “Chiếc xe thúng này đã có từ thời mẹ chồng chị cách đây bốn chục năm rồi, sau khi chị gặp và kết duyên với chồng, chị quyết định nối nghiệp bà. Chị bắt đầu đạp xe từ 4 giờ 30 phút chiều và rong ruổi khắp các con phố, ngõ hẹp”. Chị tâm sự “Bản thân cũng chịu khó đi lắm chứ, khắp các phố, các ngõ quanh Hà Nội đêm nào chị cũng đạp xe đến cả. Chỉ thỉnh thoảng chị chọn một địa điểm cố định quanh khu vực ngã ba, ngã tư đường đậu xe lại để nhiều người muốn ăn xôi họ gặp được mình thôi”.

Cầm trên tay và thưởng thức món xôi nóng hổi được gói cẩn thận trong lá chuối, vị giác tôi bị đánh thức bởi cái vị thơm nồng, dẻo của hạt nếp. Chị chia sẻ, để làm được một mẻ xôi ngon, chị phải chọn được nguyên liệu tốt. Nếp ngon, gạo thơm, lạc rang, ruốc mặn... Tất cả đều do một tay chị Hà chế biến. “Riêng cái món bánh khúc, nhà chị phải chọn được loại nếp ngỗng ngon. Vì hạt của nếp ngỗng sau khi được đồ thành xôi rất to, mẩy và mềm dẻo”, chị chia sẻ.

Chị Hà - Người đã có hơn mười năm gắn bó với nghề bán xôi dạo.

Với chị Hà, tiếng rao “Xôi lạc - Bánh khúc đây!” không chỉ đồng hành cùng việc mưu sinh mà sâu trong thâm tâm nó còn gợi cho bản thân chị về ký ức của những ngày tháng vất vả. “Nhiều người họ thèm xôi lạc, đi làm về họ chỉ đợi xe chị đi ngang qua ngõ nhà mình là gọi chị vào để mua. Có người họ ăn quen xôi nhà chị, họ còn xin số điện thoại để gọi nhắc chị có đi thì ghé ngang qua nhà họ”, chị Hà vui vẻ kể.

Tâm sự với tôi về những kỷ niệm gắn bó với chiếc xe đạp gắn thúng cùng tiếng rao, tôi như cảm nhận rõ hơn tình yêu và sự gắn bó chị dành cho nghề của mình. “Hằng ngày, lúc bắt đầu đạp xe đi bán, chị chỉ mong bán được hết đồ để được về sớm là vui lắm rồi. Vui nhất là những hôm có đá bóng trên sân Mỹ Đình em ạ. Chỉ cần tan giờ bóng lăn là chị bán hết nhanh lắm”. Chị kể: “Chị nghe mãi tiếng Xôi lạc - Bánh khúc chị thấy quen hẳn rồi. Hôm nào mưa bão, rét trời không đi bán được, chị lại thấy nhớ lắm”.

Tiếng rao “Xôi lạc - Bánh khúc đây!” đồng hành cùng chị suốt một chặng đường dài.

Cũng như bao nghề truyền thống khác, trước sự phát triển nhanh chóng của công nghệ, sự cạnh tranh từ các dịch vụ giao đồ ăn trực tuyến cùng sự thay đổi trong thói quen tiêu dùng, hình ảnh chiếc xe rong cùng tiếng rao thương hiệu dần mai một theo thời gian. Chị kể: “Ngày trước ở quê chị, có cả một làng đồ xôi mang lên Hà Nội bán. Chính vì nhiều người đi bán nên họ cũng dần chuyển từ rao miệng sang dùng loa phát Xôi lạc - Bánh khúc. Bây giờ, nhiều người thấy tiện, họ ít khi gọi mình mua xôi nữa, ngồi nhà đặt Grab hay ra hàng quán cho nhanh”. Hồi chị mới bán cách đây chục năm, một gói xôi lạc chỉ có 8 nghìn đồng. Thời buổi kinh tế thay đổi, chị cũng phải điều chỉnh làm sao mỗi gói chỉ dao động từ 15 đến 20 nghìn đồng cho phù hợp.

Tiếng rao “Xôi lạc - Bánh khúc đây!” không chỉ gắn bó với nghề bán xôi rong mà còn là một phần không thể thiếu trong nhịp sống thường nhật. Chị tự hào tâm sự với tôi rằng, cái nghề này như đã “chọn” chị, và từ lâu, chính nó cũng đã cho chị một cuộc sống ổn định như ngày hôm nay. Mỗi lần đạp xe, mang tiếng rao rong ruổi khắp phố phường là mỗi lần chị được sống với nghề, là mỗi lần chị cảm thấy vui. Tiếng rao đối với chị, với tôi, hay với những người dân Hà Nội khác đã không phải là thứ thanh âm nhàm chán mà in sâu vào tâm thức và vô hình chung trở nên không thể thiếu. Đó là thanh âm của sự lao động cần cù, của những con người bình dị, chân chất, góp phần làm nên giá trị văn hóa sống động giữa lòng Thủ đô nghìn năm văn hiến.