Giải quyết các vụ án tham nhũng, lãng phí, tiêu cực: Kinh nghiệm từ thực tiễn

Nhiều kinh nghiệm đã được rút ra trong giải quyết các vụ án tham nhũng, lãng phí, tiêu cực. Ảnh: Bảo vệ pháp luật

Phân công, phân cấp cho các cơ quan cơ quan tiến hành tố tụng

Thực tiễn giải quyết các vụ án, cơ quan tiến hành tố tụng Trung ương đã phát hiện, xử lý nhiều vụ án có quy mô lớn, diễn ra trong thời gian dài, ở nhiều địa phương, hậu quả đặc biệt lớn. Mặc dù có thẩm quyền theo luật định, nhưng các cơ quan tiến hành tố tụng ở Trung ương không có đủ nhân lực và không cần thiết trực tiếp điều tra, truy tố, xét xử toàn bộ vụ án.

Để bảo đảm mọi hành vi phạm tội, người phạm tội đều phải được xử lý kịp thời, nghiêm minh, liên ngành tư pháp Trung ương đã chủ động rà soát phân công, phân cấp cho các cơ quan tiến hành tố tụng cấp tỉnh thụ lý giải quyết vụ việc, vụ án liên quan xảy ra trên địa bàn, theo đó: Trung ương xử lý tội phạm nguồn, xuyên suốt xảy ra trong phạm vi cả nước; địa phương xử lý tội phạm phái sinh theo thẩm quyền về lãnh thổ.

Kinh nghiệm rút ra đối với các vụ án diễn ra trong thời gian dài, liên quan nhiều địa phương, hậu quả đặc biệt lớn thì phải "chia ra" để Trung ương và địa phương cùng làm, vừa đề cao trách nhiệm theo thẩm quyền của địa phương, vừa giảm áp lực cho Trung ương; đồng thời góp phần tạo chuyển biến tích cực tình trạng "trên nóng, dưới lạnh" trong đấu tranh phòng, chống tội phạm kinh tế, chức vụ, tham nhũng, bảo đảm việc giải quyết vụ án đúng tiến độ, yêu cầu đề ra.

 Phân loại, phân hóa, xử lý đối tượng liên quan trong các vụ án có nhiều nhóm, nhiều tầng nấc đồng phạm

Nhiều vụ án có quy mô rất lớn về sai phạm, diện đối tượng đa dạng, nhiều tầng nấc về tính chất, mức độ của hành vi (vụ án xảy ra tại Công ty cổ phần công nghệ Việt Á, vụ án xảy ra tại Cục Đăng kiểm Việt Nam, vụ án xảy ra tại Ngân hàng thương mại cổ phần SCB...). Việc xử lý hình sự tất cả các đối tượng là không thể và cũng không cần thiết. Liên ngành tư pháp Trung ương đưa ra tiêu chí để phân hóa, phân loại, báo cáo và được ban chỉ đạo thống nhất với đề xuất, theo đó: Nghiêm trị đối với người chủ mưu, cầm đầu, hưởng lợi bất chính lớn; giảm nhẹ đối với đồng phạm có vai trò thấp hơn; miễn trách nhiệm hình sự, chuyển xử lý Đảng, xử lý kỷ luật, xử lý hành chính đối với những người lệ thuộc, chủ yếu làm công hưởng lương, tính chất, mức độ hành vi rất hạn chế.

Đối với những vụ việc này cần xử lý trọng tâm, trọng điểm, theo hướng tập trung vào nhóm hành vi, cá nhân then chốt, kết hợp đồng bộ xử lý hình sự với xử lý kỷ luật Đảng, xử lý hành chính, nhưng vẫn bảo đảm tính răn đe, phòng ngừa cao.

Phối hợp kết luận điều tra, truy tố, xét xử vắng mặt đối với những bị can bỏ trốn

Trong một số vụ án, các đối tượng bỏ trốn trước khi khởi tố nhưng có đủ bằng chứng để điều tra, truy tố, xét xử vắng mặt. Để bảo đảm xử lý kịp thời, nghiêm minh, thu hồi tài sản bị chiếm đoạt, đảm bảo sự công bằng với các bị can, bị cáo không vụ lợi, với yêu cầu "trốn không thoát", các cơ quan tiến hành tố tụng rà soát kỹ các quy định của pháp luật, thu thập đầy đủ chứng cứ, áp dụng mọi biện pháp bảo đảm quyền bào chữa, xin ý kiến của ban chỉ đạo để khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử vắng mặt theo luật định.

Đối với trường hợp bị can bỏ trốn, nếu cơ quan tiến hành tố tụng có đủ chứng cứ về hành vi phạm tội của họ thì vẫn kết luận điều tra đề nghị truy tố, truy tố, xét xử vắng mặt, bảo đảm nguyên tắc xử lý kịp thời, nghiêm minh đối với mọi hành vi, người phạm tội. Quá trình giải quyết, cần áp dụng mọi biện pháp để bảo đảm quyền bào chữa cho họ.

Thực hiện kết luận của trưởng ban chỉ đạo, trên cơ sở thực tiễn giải quyết các vụ án có bị can, bị cáo bỏ trốn, VKSND Tối cao đã chủ trì Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015, trong đó bổ sung quy định về trường hợp, điều kiện kết luận điều tra đề nghị truy tố, truy tố, xét xử vắng mặt bị can, bị cáo; phối hợp với đơn vị chủ trì xây dựng thông tư liên tịch quy định chi tiết một số điều của Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung) về việc kết luận điều tra đề nghị truy tố, truy tố, xét xử vắng mặt bị can, bị cáo.

Phối hợp chứng minh, xử lý những phương thức, thủ đoạn phạm tội mới

Đối với các vụ án đã giải quyết, nhiều vụ án có phương thức, thủ đoạn phạm tội mới, đặt ra nhiều thách thức đối với các cơ quan tiến hành tố tụng, điển hình như: Thủ đoạn "gửi giá" từ ngoài nước đối với hàng hóa nhập khẩu trong các vụ án đấu thầu; lừa đảo chiếm đoạt tài sản thông qua phát hành chứng khoán; xuất phát từ mối quan hệ thân quen hoặc "nhóm lợi ích" thực hiện hành vi sai phạm để trục lợi.

Để làm rõ và xử lý tội phạm, vượt qua thách thức, các cơ quan tiến hành tố tụng đã phối hợp: (1) Thu giữ các tài liệu kê chi phí, lợi nhuận; từ đó, xác định giá trị thực tế của hàng hóa để xác định thiệt hại mà không bị lệ thuộc vào hoạt động xác minh ở nước ngoài. (2) Xác định trái phiếu, cổ phiếu không có giá trị thực do bị gian dối về năng lực tài chính, tài sản bảo đảm, về pháp lý của trái chủ (cả sơ cấp và thứ cấp); cách thức xác định, chứng minh ai là bị hại, giá trị thiệt hại và việc tham gia tố tụng của họ để xác định bị hại, tài sản bị chiếm đoạt, bảo đảm việc truy tố có căn cứ, bảo vệ được quyền, lợi ích chính đáng của bị hại, không làm xấu tình trạng của bị can. (3) Tài liệu về quan hệ giữa các cá nhân, hành vi sai phạm, đấu tranh làm rõ động cơ, lợi ích...

Kinh nghiệm khi thực hiện những vụ việc này là phải nhận diện sớm phương thức, thủ đoạn, thời điểm phạm tội, để có biện pháp chứng minh phù hợp, linh hoạt, không phụ thuộc nhiều vào cách làm truyền thống như: Giám định, định giá để giải quyết vụ án kịp thời, có căn cứ, đúng pháp luật.

Có thể khẳng định, những kinh nghiệm thực tiễn rút ra trong giải quyết các vụ án tham nhũng, lãng phí, tiêu cực đã và đang góp phần hoàn thiện cơ chế xử lý, nâng cao năng lực của ngành Kiểm sát Nhân dân. Đây cũng là tiền đề quan trọng để tiếp tục đấu tranh có hiệu quả với loại tội phạm đặc biệt nguy hiểm này, đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và công cuộc phòng, chống tham nhũng trong giai đoạn mới.