Chuông Ngọ Môn và Thiên Mụ - biểu tượng đất Huế

Hai quả chuông bảo vật xứ Huế

Những ngày đầu năm 2025, Huế có 4 bảo vật được công nhận bảo vật quốc gia, trong đó có quả chuông Ngọ Môn được đặt trên lầu Ngũ Phụng, dẫn lối vào Hoàng cung Huế.

Chuông Ngọ Môn là chiếc duy nhất được đúc để đặt tại cổng chính phía Nam của Hoàng Thành Huế - nơi diễn ra các hoạt động hành chính trọng yếu và được xem là biểu tượng của vương triều phong kiến.

Không chỉ mang giá trị lịch sử, chuông còn là tác phẩm nghệ thuật tiêu biểu của điêu khắc, hội họa và kỹ nghệ đúc đồng thời Minh Mạng (1820-1841). Dưới triều Nguyễn, chuông đồng gắn liền với các nghi lễ cung đình và được Quốc Sử Quán ghi chép cụ thể trong “Đại Nam thực lục” về quy cách, số lượng, vị trí và cách sử dụng tùy theo từng nghi lễ.

Cái đẹp của chuông Ngọ Môn là ở bố cục hoa văn bằng cách bổ ô làm nổi bật chủ đề của bài minh văn và các vành hoa văn chạy ngang có những mô típ đẹp như các vì tinh tú, các vị tướng, hoa lá.

Nhắc đến chuông đồng thời Nguyễn ở Huế không thể không nhắc đến Đại hồng chung ở Quốc tự Thiên Mụ nằm trên đồi Hà Khê hướng ra sông Hương thơ mộng. Quả chuông được đúc từ thời Chúa Nguyễn Phúc Chu (năm 1.710) để cúng cho ngôi Quốc tự, nặng hơn 2.000kg và được công nhận bảo vật quốc gia vào năm 2013.

Nếu như chuông Ngọ Môn là biểu tượng Vương triều Nguyễn thì chuông chùa Thiên Mụ gắn với biểu tượng của Đạo Phật thời các chúa Nguyễn.

Theo GS.TS Trịnh Sinh (Học viện Khoa học và Xã hội), không những mang nhiều ý nghĩa, chuông Thiên Mụ còn là một chuông mang nhiều yếu tố mỹ thuật.

Chuông có dạng trụ tròn, phần dưới hơi phình, gồm ba phần: Quai, thân và miệng. Quai chuông là tượng hai con rồng (bồ lao) đấu lưng, chân bám chặt vào đỉnh chuông, thân uốn cong, lưng có bông sen. Râu, mắt, vây, kỳ lưng và chân rồng được chạm khắc tinh xảo. Thân chuông trang trí các đường gờ nổi ngang và dọc, tạo nên các vành hoa văn liên tiếp từ trên xuống.

Ông Sinh nhận định: “Chuông đồng thời Nguyễn đạt đến đỉnh cao nghệ thuật, đặc biệt là chuông ở Cố đô Huế - nơi tập trung quyền lực Đại Nam và hội tụ thợ giỏi từ nhiều làng nghề đúc đồng cả nước”.

Biểu tượng văn hóa, tôn giáo độc đáo

Nghiên cứu về chuông đồng thời Nguyễn, PGS.TS Nguyễn Thị Phương Thảo và TS Trịnh Thị Hà (Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương) cho rằng, đó là một trong những di sản văn hóa độc đáo và quan trọng của Việt Nam, mang đậm dấu ấn của triết lý và nghi lễ Phật giáo. Tuy nhiên, việc bảo tồn và phát huy giá trị chuông đồng thời Nguyễn hiện đối mặt nhiều thách thức, đòi hỏi những giải pháp kịp thời để gìn giữ di sản văn hóa quý báu cho thế hệ mai sau.

Để làm được điều này, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, chuyên gia và cộng đồng trong xây dựng chiến lược bảo tồn.

“Việc bảo tồn và phát huy giá trị chuông đồng thời Nguyễn không chỉ làm phong phú bản sắc văn hóa dân tộc mà còn khẳng định vị thế của Việt Nam trên bản đồ văn hóa thế giới”, hai chuyên gia từ Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương nhận định.