Làn sóng nhạc AI lộ rõ những lỗ hổng bản quyền

Những rủi ro điển hình về mặt pháp lý trong nhạc AI

Nhạc AI cover (hát lại) là bản ghi âm do AI tạo dựa trên tác phẩm âm nhạc đã có, có thể giữ nguyên giai điệu, ca từ hoặc “clone” (sao chép) giọng ca sĩ thật. Trong khi đó, pháp luật Việt Nam coi việc sử dụng giai điệu hoặc cấu trúc bài hát để tạo bản mới là làm “tác phẩm phái sinh”, chỉ hợp pháp nếu được phép. Clone giọng (sao chép hoặc tạo lại giọng nói của một người bằng công nghệ AI) là hành vi xâm phạm quyền nhân thân, vì giọng nói có thể nhận diện và mang giá trị thương mại.

Luật sư Phạm Vũ Khánh Toàn chia sẻ: “Một bài hát có ba lớp quyền, trong đó có quyền tác giả đối với giai điệu và ca từ; quyền liên quan của người biểu diễn và nhà sản xuất bản ghi; và quyền nhân thân gồm giọng nói được bảo vệ như đặc điểm nhận diện cá nhân. Nhạc AI cover thường đụng đến tất cả ba nhóm quyền này”.

Luật sư Phạm Vũ Khánh Toàn phân tích cụ thể các hành vi rủi ro điển hình trong nhạc AI cover. Trong trường hợp AI giữ nguyên giai điệu gốc và thay giọng/beat, đây là làm tác phẩm phái sinh không phép và vi phạm Điều 20, 28 Luật Sở hữu trí tuệ.

Nếu AI mô phỏng chất giọng nghệ sĩ dựa trên dữ liệu thật, điều này xâm phạm Điều 29 Luật Sở hữu trí tuệ và Điều 32 Bộ luật Dân sự về quyền nhân thân.

Nếu AI mô phỏng cấu trúc bản phối của ca khúc nổi tiếng, dù không copy file (sao chép tài liệu), vẫn có thể vi phạm Điều 30 về quyền nhà sản xuất bản ghi.

Đối với việc phát hành trực tuyến, đăng các clip, video AI cover lên YouTube/TikTok là vi phạm quyền “truyền đạt đến công chúng” theo Điều 20. Nếu sử dụng bản ghi thương mại hoặc giọng thật để huấn luyện AI là vi phạm sao chép trái phép theo Điều 28 và 30.

So sánh với hệ thống pháp luật quốc tế, Mỹ có Right of Publicity (tạm dịch: Quyền công khai) bảo vệ giọng, tên, hình ảnh cá nhân; dự luật “No Fakes Act” để cấm sao chép giọng không phép. EU coi phần biểu diễn là tài sản được bảo hộ và giọng là dữ liệu cá nhân nhạy cảm. Nhật và Hàn Quốc bảo vệ giọng nói như dữ liệu cá nhân, yêu cầu xin phép trước khi sử dụng trong huấn luyện AI.

Giới nghệ thuật lên tiếng về nhạc AI cover

Với giới nghệ thuật, một số nhạc sĩ đã lên tiếng về vấn đề bản quyền khi AI liên tục có những bản cover triệu view dù chưa xin phép. Sự bùng nổ của các bản AI cover, từ “Diễm xưa”, “Hạ trắng” đến “Ga chiều phố nhỏ”, “Mưa chiều”… khiến nhiều người bày tỏ lo ngại.

Là một người có nhiều năm kinh nghiệm trong sáng tác, Thượng tá - nhạc sĩ Trịnh Xuân Hảo chia sẻ: “Hiện nay cần chính sách, điều luật bảo vệ bản quyền để tránh bị lạm dụng việc sử dụng AI. Đồng thời cần đảm bảo uy tín của ngành công nghiệp âm nhạc, tránh việc sản phẩm AI tràn lan làm ảnh hưởng đến giá trị sáng tạo thật. Trước đây, để làm ra một sản phẩm, nghệ sĩ phải đầu tư rất nhiều công sức, chất xám và cả tiền bạc, từ sáng tác, hòa âm cho đến phát hành một CD. Công nghệ hiện nay giúp rút ngắn đáng kể quy trình ấy, thậm chí một người không biết nhạc lý cũng có thể “ra lệnh” để AI tạo ra một ca khúc.

Nhưng chính sự tiện lợi đó lại đặt ra thách thức lớn: Bản quyền phải được bảo vệ, bởi nếu không, AI có thể ảnh hưởng trực tiếp đến công việc và thu nhập của nghệ sĩ thật. Những giá trị sáng tạo vốn cần thời gian, cảm xúc và trải nghiệm có nguy cơ bị lu mờ, khiến người làm nghề như chúng tôi phải đối mặt với nhiều áp lực hơn bao giờ hết”.

Trao đổi với phóng viên Lao Động, nhạc sĩ Đông Thiên Đức - tác giả của nhiều bài hát nổi tiếng như “Ai chung tình được mãi”, “Ngày mai người ta lấy chồng”, “Khóa ly biệt”… cho rằng, vấn đề bản quyền hiện nay chỉ có thể giải quyết khi các cơ quan như Cục Bản quyền tác giả và các Trung tâm bảo vệ quyền tác giả vào cuộc mạnh mẽ, xử lý triệt để. Các nhóm làm nhạc AI thường ẩn danh mà không cần xin phép hay chia sẻ lợi nhuận.

Nhạc AI là xu hướng tất yếu nhưng đang đặt ra khoảng trống pháp lý lớn. Cần hoàn thiện pháp luật để bảo vệ quyền của tác giả, nghệ sĩ, nhà sản xuất và tránh rủi ro cho doanh nghiệp. Mô hình quản lý bản quyền nhạc AI phải bảo đảm cân bằng giữa đổi mới sáng tạo và an toàn pháp lý.