Siết buôn lậu vàng trước biến động giá

Diễn biến phức tạp trên thị trường vàng

Sáng 18/11, tại Hà Nội, trong khuôn khổ tọa đàm “Sàn giao dịch vàng: Minh bạch thị trường và ổn định kinh tế vĩ mô” do Báo Tiền phong tổ chức, câu chuyện xây dựng một sàn giao dịch vàng quốc gia một lần nữa được đặt ra trong bối cảnh thị trường vàng trong nước tiếp tục rơi vào trạng thái nhạy cảm kéo dài.

Phát biểu khai mạc toạ đàm, Tổng Biên tập Báo Tiền phong Phùng Công Sưởng nhấn mạnh, trong nhiều năm qua giá vàng trong nước biến động mạnh, có thời điểm chênh lệch với thế giới vượt 20 triệu đồng/lượng, cung - cầu lệch pha, trong khi giao dịch không chính thức diễn ra phổ biến, khiến thị trường thiếu minh bạch và tiềm ẩn nhiều rủi ro. Ông cho rằng, mức giá quá cao so với quốc tế không chỉ tạo cơ hội cho đầu cơ, thao túng mà còn gây áp lực lên điều hành chính sách tiền tệ, tỷ giá, ảnh hưởng đến ổn định vĩ mô và tâm lý nhà đầu tư.

Trong nỗ lực tăng tính kỷ cương cho thị trường, Chính phủ đã ban hành Nghị định 232/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung Nghị định 24/2012/NĐ-CP, nhằm hoàn thiện hơn khuôn khổ pháp lý cho hoạt động kinh doanh vàng. Tuy vậy, các nút thắt nền tảng như thiếu minh bạch, thiếu sân chơi tập trung và thiếu một công cụ giám sát đủ mạnh để theo dõi giao dịch, kiểm soát cung - cầu vẫn hiện hữu.

Câu hỏi “có cần một sàn giao dịch vàng hay không?” nhận được sự quan tâm lớn từ giới chuyên gia, doanh nghiệp và cơ quan quản lý. Nhiều ý kiến kỳ vọng một sàn giao dịch tập trung, minh bạch, vận hành theo mô hình hiện đại có thể giúp giảm chênh lệch bất hợp lý, hạn chế đầu cơ, bảo vệ nhà đầu tư, giảm rủi ro hệ thống và hỗ trợ cơ quan quản lý trong điều hành thị trường theo chuẩn mực quốc tế.

“Tọa đàm lần này được tổ chức với mong muốn tạo ra diễn đàn thẳng thắn, đa chiều, đưa ra phân tích về thực trạng thị trường vàng dưới góc độ quản lý, đánh giá nhu cầu và tính khả thi của sàn giao dịch vàng quốc gia, qua đó đề xuất các khuyến nghị chính sách phù hợp”, ông Phùng Công Sưởng cho hay.

Ở góc độ kiểm soát buôn lậu, yếu tố quan trọng tránh làm méo mó thị trường vàng chính thức, ông Phan Quốc Đông, Phó Chi cục trưởng Chi cục Điều tra chống buôn lậu, Cục Hải quan, Bộ Tài chính nhận định, vàng luôn hấp dẫn giới buôn lậu bởi giá trị cao, dễ sở hữu và có khả năng giữ giá trong bối cảnh biến động như chiến tranh hay lạm phát. Theo ông, tâm lý tích trữ vàng lâu đời kết hợp với tính thanh khoản quốc tế khiến nhu cầu vàng trong nước luôn ở mức cao. Tuy nhiên, đây cũng chính là điều kiện thúc đẩy các đường dây buôn lậu khi xuất hiện chênh lệch giá lớn giữa trong nước và quốc tế.

Ông Phan Quốc Đông cho biết, Việt Nam có đường biên dài hơn 4.000 km nhưng chỉ có 157 cửa khẩu và 88 điểm kiểm soát, tạo ra thách thức không nhỏ cho công tác ngăn chặn buôn lậu vàng. Khi nhu cầu tăng và giá trong nước chênh lệch mạnh, rủi ro buôn lậu càng lớn và càng tinh vi. Thời gian qua, Cục Hải quan đã triển khai nhiều biện pháp nghiệp vụ, trong đó có Kế hoạch 2088 và Chỉ thị ngày 4/11, xác định chống buôn lậu vàng là nhiệm vụ trọng tâm. Thực tế cho thấy, dù số vụ phát hiện không nhiều nhưng mỗi vụ thường có giá trị lớn, có trường hợp lên đến khoảng 10 kg vàng. Ông cho biết, lượng vàng xử lý có thể còn cao hơn khi có sự phối hợp với các lực lượng khác.

Dù vậy, đại diện Cục Hải quan nhấn mạnh, giải pháp bền vững phải xuất phát từ chính sách quản lý. Một trong những đề xuất là cần xem xét lại cơ chế điều tiết để giảm áp lực buôn lậu, tham khảo kinh nghiệm quốc tế như đánh thuế vàng bán ra hay minh bạch hóa hoạt động vàng trang sức.

Hiện dữ liệu quản lý cho thấy, chưa ghi nhận trường hợp xuất khẩu vàng chính thức theo quy định mới. Từ đầu năm đã có 65 hồ sơ nhập khẩu với giá trị 26 triệu USD và 22 hồ sơ xuất khẩu với tổng 4,2 tỷ USD, chủ yếu là vàng gia công.

“Cần sớm có hướng dẫn cụ thể để chính sách đi vào cuộc sống, tạo minh bạch cho thị trường và tránh tình trạng hoạt động xuất nhập khẩu bị dồn nén”, ông Phan Quốc Đông nhấn mạnh, đồng thời cho rằng việc này sẽ tạo thêm lựa chọn pháp lý cho người dân, thay vì phải tìm đến các kênh không chính thức.

Điểm tựa để giảm tình trạng chênh lệch giá, buôn lậu vàng

Từ góc độ thị trường nội địa, ông Nguyễn Đức Lê, Phó Trưởng phòng Nghiệp vụ quản lý thị trường, Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, Bộ Công Thương, cho biết, nguồn cung vàng trang sức, vàng chế tác và vàng tiêu dùng thời gian qua tương đối ổn định, đáp ứng cơ bản nhu cầu. Tuy nhiên, nguồn cung vàng miếng đôi khi bị hạn chế, đặc biệt trong những giai đoạn nhu cầu tăng vọt, dẫn đến tình trạng nghẽn cung, tạo ra “nút thắt cổ chai” khiến giá vàng bị đẩy lên cao. Tâm lý tích sản, tiết kiệm và sử dụng vàng trong các sự kiện như cưới hỏi tiếp tục khiến cầu vàng miếng tăng mạnh trong nhiều thời điểm.

Theo ông Nguyễn Đức Lê, có bảy tồn tại lớn trong quản lý hoạt động mua bán vàng miếng hiện nay.

Thứ nhất, thị trường thiếu một cơ sở tập trung; đa phần cửa hàng đều bán lẻ và không có cơ sở dữ liệu kết nối trực tuyến với cơ quan quản lý, khiến việc theo dõi lượng mua, bán gặp khó khăn.

Thứ hai, chất lượng vàng vẫn khó kiểm soát, dù đã có khung quản lý nhưng tình trạng vàng giả, vàng không rõ nguồn gốc vẫn xuất hiện trên thị trường.

Thứ ba, hóa đơn không minh bạch khi nhiều cửa hàng không xuất hóa đơn, giao dịch chủ yếu bằng tiền mặt, dẫn đến thất thu thuế và không phản ánh đúng quy mô giao dịch.

Thứ tư, chưa có cơ chế giám sát đồng bộ. Ông chỉ ra rằng giữa các đơn vị quản lý thiếu kết nối dữ liệu, thiếu hệ thống cảnh báo sớm, trong khi công tác kiểm tra chưa thường xuyên. Khi giá vàng biến động mạnh, phản ứng của cơ quan chức năng chưa kịp thời.

Thứ năm, chênh lệch lớn giữa giá chính thức và giá chợ đen làm gia tăng nguy cơ buôn lậu, trốn thuế, gây khó khăn cho quản lý.

Thứ sáu, giá niêm yết và giá bán tại nhiều thời điểm không khớp, có lúc cao hơn hoặc thấp hơn tùy nguồn cung; trong giai đoạn khan hàng, hiện tượng găm hàng vẫn xảy ra.

Thứ bảy, nhu cầu tăng đột biến theo tâm lý bầy đàn khiến các cơn “sốt vàng” dễ dàng xuất hiện, tạo rủi ro cho người mua khi giá bị đẩy lên bất thường.

Ông Nguyễn Đức Lê cảnh báo nhiều rủi ro khi người dân mua vàng chợ đen, từ việc không có kiểm định chất lượng, không hóa đơn, giá bị đẩy cao hơn thị trường, đến nguy cơ bị lừa đảo hoặc mất an toàn khi giao dịch. Các hoạt động đầu cơ, găm hàng tại khu vực chợ đen làm suy yếu nỗ lực quản lý giá của Nhà nước, gây mất kiểm soát thị trường, ảnh hưởng đến ổn định tiền tệ và niềm tin của người dân.

Trong bối cảnh đó, nhu cầu về một sàn giao dịch vàng minh bạch, tập trung được xem là điểm tựa để giảm tình trạng chênh lệch giá, hạn chế hoạt động phi chính thức và tăng cường khả năng giám sát. Một mô hình sàn với cơ chế báo cáo, kết nối dữ liệu, kiểm định chất lượng và niêm yết giá theo thời gian thực có thể giúp thị trường vận hành theo hướng chuẩn mực hơn, tạo niềm tin cho nhà đầu tư và hỗ trợ điều hành chính sách.

TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia Kinh tế trưởng BIDV, thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng cho rằng, khi việc tiếp cận vàng trở nên quá khó, tâm lý tò mò và đổ xô mua càng tăng, đẩy thị trường vào bất ổn. Do đó, cần minh bạch hoá thị trường và song song tạo ra các kênh đầu tư hấp dẫn khác để người dân chuyển hướng dòng tiền sang sản xuất, kinh doanh thay vì đầu cơ vàng. Bên cạnh đó, công tác chống buôn lậu vàng phải được đẩy mạnh, đồng thời triển khai đầy đủ Nghị định 232 để tăng cung vàng miếng một cách hợp pháp và minh bạch.