Luật Tương trợ tư pháp về hình sự có hiệu lực thi hành từ 1/7/2026

Tiếp tục chương trình kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, sáng 26/11, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định, Quốc hội đã biểu quyết thông qua Luật Tương trợ tư pháp về hình sự với 426/427 đại biểu tham gia biểu quyết tán thành (chiếm 89,87% tổng số đại biểu). 

Tại phiên họp, Quốc hội đã nghe Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng trình bày báo cáo tóm tắt một số vấn đề lớn trong giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về hình sự. 

Với 4 nhóm vấn đề trọng tâm, Luật Tương trợ tư pháp về hình sự thể hiện tinh thần tiếp thu cầu thị nhưng kiên định nguyên tắc lập pháp.

Thứ nhất, về nguyên tắc tương trợ tư pháp hình sự (Điều 5): Có ý kiến đề nghị bổ sung riêng nguyên tắc bảo vệ quyền con người vào Điều 5. Tuy nhiên, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp cần nhìn nhận một cách toàn diện.

Tương trợ tư pháp hình sự không hoạt động tách biệt mà phải đặt trong tổng thể hệ thống tố tụng hình sự của Việt Nam. Bộ luật Tố tụng hình sự quy định 27 nguyên tắc cơ bản, trong đó nguyên tắc bảo vệ quyền con người chỉ là một phần trong tổng thể các nguyên tắc trụ cột như: bảo đảm quyền bào chữa, bình đẳng trước pháp luật, suy đoán vô tội…

Nếu chỉ bổ sung một nguyên tắc vào Điều 5, vô hình trung sẽ làm mất sự đầy đủ, mất sự cân đối của tổng thể nguyên tắc tố tụng hình sự. Dự thảo Luật đã quy định rõ: hoạt động tương trợ tư pháp hình sự phải phù hợp tuyệt đối với Hiến pháp và pháp luật Việt Nam. Quy định này đã bao trùm đầy đủ nguyên tắc bảo vệ quyền con người và các nguyên tắc nền tảng khác.

Thứ hai, liên quan bảo đảm an toàn cho người tham gia tương trợ tư pháp (Điều 11): Một số ý kiến đề nghị làm rõ hơn cơ chế bảo đảm an toàn cho người được mời tham gia tương trợ tư pháp hình sự. Đây là vấn đề cốt lõi, vì liên quan uy tín và cam kết quốc tế của chúng ta. Trên tinh thần cầu thị, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tiếp thu đầy đủ, chỉnh lý tại Điều 11, Điều 35 và Điều 37, theo hướng: Người tham gia tương trợ tư pháp hình sự được bảo vệ tuyệt đối khỏi việc bị truy cứu trách nhiệm hình sự, bị bắt, tạm giữ, tạm giam hoặc bất kỳ biện pháp cưỡng chế nào ngoài phạm vi cam kết.

Điều chỉnh này giúp củng cố niềm tin quốc tế, đồng thời khẳng định trách nhiệm, sự minh bạch và thái độ nghiêm túc của Việt Nam trong thực hiện cam kết tương trợ tư pháp.

Thứ ba, về giao nhận tài liệu, vật chứng, tài sản liên quan (Điều 13). Có đại biểu đề nghị bổ sung nguyên tắc “có đi, có lại” vào Điều 13. Tuy nhiên, Điều 7 trong dự thảo Luật quy định riêng về nguyên tắc này. Đặt lại nguyên tắc “có đi có lại” rải rác ở từng điều không những không cần thiết mà còn có thể dẫn đến trùng lặp, làm giảm tính khái quát của văn bản luật. Vì lý do đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị không lặp lại nguyên tắc này tại Điều 13, giữ đúng cấu trúc khoa học và sự mạch lạc của dự thảo.

Thứ tư, về trách nhiệm của các cơ quan nhà nước (Điều 18): Liên quan trách nhiệm báo cáo, có ý kiến đề nghị quy định rõ trách nhiệm hằng năm của Chính phủ và Tòa án nhân dân tối cao trong việc xây dựng báo cáo gửi Viện Kiểm sát nhân dân tối cao tổng hợp trình Quốc hội. Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tiếp thu, chỉnh lý vào khoản 1 Điều 18, làm rõ trách nhiệm phối hợp; trách nhiệm tổng hợp; trách nhiệm báo cáo trước Quốc hội. Qua đó bảo đảm hoạt động tương trợ tư pháp hình sự được theo dõi thống nhất, đánh giá đầy đủ, giám sát hiệu quả.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng nhấn mạnh, những nội dung tiếp thu, chỉnh lý trong dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về hình sự lần này thể hiện kiên định nguyên tắc lập pháp, bảo đảm tính đồng bộ của hệ thống pháp luật và đáp ứng yêu cầu hợp tác quốc tế đang ngày càng sâu rộng.

Vì vậy, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị giữ nguyên các quy định đã được chỉnh lý để bảo đảm tính đầy đủ, logic và thống nhất của hệ thống pháp luật.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cho biết, Luật Tương trợ tư pháp về hình sự gồm 4 chương, 42 điều - một cấu trúc rõ ràng, chặt chẽ, bao quát toàn diện các hoạt động tương trợ tư pháp hình sự giữa Việt Nam và các quốc gia.